Türk İslam Tarihi
Abbasiler döneminde Müslüman Araplarla Çinliler arasında yapılan Talas Savaşı (751) Türk Tarihi ve İslam Tarihi açısından çok önemli bir gelişmedir. Talas Savaşı sırasında Batı Türkistan’a Çinliler egemen olmak istiyordu. Bu savaşta Türkler, Müslüman Arapları desteklemişler ve yüzlerce yıllık milli düşman olan Çinlilerin mağlup olmasında pay sahibi olmuşlardır. Türkistan’ı Çin istilasından kurtaran Türkler Talas Savaşı sonrasında İslamiyet’i daha yakından tanıma olanağı bulmuşlar ve boylar halinde İslamiyet’i kabul etmeye başlamışlardır. Bu dönemde Karluklar ilk defa toplu olarak Müslüman olan Türk boyu olmuş ve ilk Müslüman Türk Devleti olan Karahanlıların kuruluşunda yer almışlardır.
KARAHANLILAR (840-1212)
Karahanlılar tarihte kurulan ilk Müslüman Türk Devleti’dir. Uygurları yıkan Karluk, Yağma, Çiğil ve Basmil Türkleri tarafından Türkistan’da Maveraünnehir (Seyhun-Ceyhun nehirleri arası) bölgesinde kurulmuştur. Karahanlılar’da yönetici aile Karluk soyundan gelmiştir.
Kurucu hükümdarın Bilge Kül Kadir Han olduğu Karahanlılar Devleti’nde Satık Buğra Han’ın hükümdarlığında İslamiyet resmi devlet dini olarak benimsenmiştir.
Karahanlılar Devleti’ndeki önemli gelişmeler:
—Türklük özellikleri kaybetmemişler Türk kültürünü İslam diniyle harmanlayıp yüceltmişlerdir.
—Devlet yönetiminde Orta Asya Türk geleneğinin sürdürmüşler ve federatif bir yapıya bağlı kalmışlardır.
—Türkçeye önem verilmiş ve Arapça karşısında Türkçenin de zengin bir dil olduğunu ispatlamak gayesiyle çalışmalar yapılmıştır. Kaşgarlı Mahmut’un “Divan-ı Lügat’it Türk” (Büyük Türkçe Sözlük) ve Yusuf Has Hacib’in “Kutadgu Bilig” adlı eserleri, bu alanda yapılmış önemli çalışmalardır.
Özellikle Gazneliler’in zayıflattığı Karahanlılar, önce Doğu Karahanlılar ve Batı Karahanlılar olmak üzere ikiye ayrılmış;
—Doğu Karahanlılar’a, Moğol soyundan gelen Karahitaylar (1211),
—Batı Karahanlılar’a ise, bir başka Türk İslam Devleti olan Harzemşahlar (1212) tarafından son vermiştir.
GAZNELİLER (963-1187)
Samanoğulları Devleti’nde ordu komutanlığı ve valilik görevlerine kadar yükselmiş bir Türk olan Alptekin, Afganistan’ın Gazne şehrinde bağımsızlığını ilan ederek, Gazneliler Devleti’nin temellerini atmıştır. Böylece Karahanlılar devam ederken bir diğer Türk-İslam devleti kurulmuştur.
Gazneliler Devleti’nin en ünlü hükümdarı Sultan Mahmut’tur. Gazneli Mahmut, devleti güçlendirmiş, Afganistan ve Pakistan bölgesinde egemenliğini iyice sağlamlaştırdıktan sonra, Hindistan fetihlerine başlamıştır. Gazneli Mahmut Hindistan’a yaptığı on yedi sefer sonucunda Kuzey Hindistan’ı egemenlik altına almış ve burada İslamiyet’i yaymıştır. İslamiyet’i Hindistan’a ilk yayan hükümdar olması Gazneli Mahmut’a İslam tarihinde önemli bir yer sağlamıştır.
Gazneliler bugünkü Pakistan ve Afganistan’ın oluşmasında önemli bir yere sahiptir.
Şii Büveyhoğullarının saldırıları karşısında zor durumda kalan Abbasi Halifesi, Gazneliler’den yardım istemiş, bunun üzerine İran seferine çıkan Gazneli Mahmut, Büveyhoğullarının baskısından Halife’yi kurtarmıştır. Bu yardım üzerine Abbasi Halifesi Gazneli Mahmut’a “Sultan” unvanını vermiştir. Böylece sultan unvanını ilk kullanan Türk hükümdarı Gazneli Mahmut olmuştur.
Gazneliler ile bir diğer Türk-İslam Devleti olan Selçuklular arasında yapılan Dandanakan Savaşı (1040) sonucunda Gazneliler ağır bir yenilgi almışlardır. Bu savaştan sonra iç isyanlarla karşılaşan Gazneliler 1187’de yıkılmıştır.
Bir önceki yazımız olan Eski Türk Tarihi başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.
