Siyasetnamelerde Padişahların Vasıfları
Hem edebiyat hem de tarih bilimi için en önemli kaynaklardan olan siyasetnameler toplumların gelenek ve kültürel birikimlerini yansıtan eserler olarak bilinirler. Bu bakımdan devletlerin de kendi devirlerinde yaşanan olaylar ve devlet adamlarının özellikleri siyasetnamelerde anlatılır. Böylece hem bir tavsiye hem de yol gösteren bir eser olarak kabul edilirler.
Siyasetnameler adı üstünde siyaset konulu eserlerdir. Devletlerin teşkilatları, devleti yönetenler, işleyişler ve önemli olaylar siyasetnamelerde kendilerine yer bulur. Osmanlı Devleti’nde de siyasetname türü büyük ilgi gören eserler arasında yer almıştır. Padişahların fikri yapıları ve devlet yönetimi ile ilgili görüşleriyle verdikleri kararlar, fermanlar siyasetnamenin konularını oluşturmaktadır.
Siyasetnamelerde esas üzerinde durulan kişiler devleti yönetenlerdir. Özellikle padişahların adaletle hükmetmesi ve adil bir idare şekline sahip olmalarının gerektiği siyasetnamelerde sıkça bahsedilen konulardandır. Kurulan ve idare edilen devletlerin bu şekilde daha güçlü olabileceği ifade edilir. Adaletle hükmedilen halkın sosyal refahının da son derece gelişmiş olacağı belirtilir.
Padişahta Olması Gereken Özellikler
Siyasetnameler padişahların sahip olması gereken özelliklerini sıralayarak bu noktada önemli bir rehber niteliği taşırlar. Bu bakımdan padişah adaylarında ve padişahı belirleyecek kişilerde bu özelliklerin aranması devletin bekası açısından önem taşımaktadır. Bu çerçevede bir padişahın dürüst, ciddi, olgun, sözünde duran, hikmet sahibi, adil ve cesur olması gerekir. Bunlarla birlikte iftiradan kaçınan, yalan ve diğer kötü meziyetlerden uzak olmalıdır.
Padişah idaresi altındaki diğer devlet adamları arasında ve halkı içerisinde adaleti gözeterek hükmetmelidir. Her kararı sadece kendisi değil istişare ile almalı diğer devlet adamlarının ve ilim ehli insanların görüşlerine önem vermelidir. Halkı yakından takip etmeli sıkıntıda olanların sürekli yardımına koşmalı ve kendisini adeta bir hizmetçi gibi görerek halkıyla iç içe yaşamalıdır.
Zulüm, adam kayırma, haksızlık, korkaklık, hayasızlık vb. kötü özellikler devlet adamlarında ve padişahlarda bulunmamalı bunun yanında halkın refahını yükseltecek hizmetlerle devletine hizmet etmelidir. Konulan vergiler adil olmalı zalim bir şekilde toplanmamalı ve halk ezilmemelidir. İsraftan kaçınmak devlet adamının en önemli meziyetlerinden biri olmalıdır. Eğlence ve dinlenme noktasında aşırıya kaçmamalı ilim ve sanat ehli insanları her zaman savunmalı ve korumalıdır.
Siyasetname Türüne Örnekler
Yukarıda belirtildiği üzere bir devletin nasıl yönetilmesi gerektiği ve devletin başındaki padişahın nasıl bir yapıya sahip olması siyasetnamelerde belirtilmektedir. Bu çerçevede özellikle edebiyat alanında üzerinde çokça durulan seyahatnameler önemli birer belge niteliği taşır. Bu çerçevede Osmanlı Devleti’nde ilk siyasetname “Kenz’ül Kübera” isimli kitaptır. II. Murat tarafından kaleme alınan “Nasihat-ı Sultan Murad” ise Fatih Sultan Mehmed’e nasihat şeklinde yazılan önemli bir siyasetname örneğidir. Ayrıca hem edebiyatımızın hem de tarihimizin en önemli siyasetname eseri ise ünlü Selçuklu veziri Nizamülmülk tarafından kaleme alınan “Siyasetname” isimli eserdir.
Bir önceki yazımız olan Osmanlı Devleti’nde Askeri Sınıf başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.
