Kayseri Uçak Fabrikası

Havacılık ve uçak noktasında Osmanlı Devleti’nin son dönemlerin bazı adımlar atıldığı biliniyor. Trablusgarp Savaşı zamanında Harbiye Nazırı olan Mahmut Şevket Paşa’nın emriyle havacılıkla ilgili bir komisyon kurulduğu kaynaklarda belirtiliyor. Bununla birlikte Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı sürecinde havacılıkla ilgili gelişmeler sadece belirli sayıda olan birkaç tayyarenin bakımının ve tamiratının yapıldığı küçük hangarlardan ibarettir.

Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti ile birlikte her noktadan kabuk değiştirmeye başlayan devlet havacılık noktasında da büyük adımlar atmaya kararlı idi. Cumhuriyet ilan edildikten sonra istikbalin göklerde olduğunu söyleyen Atatürk ilk iş olarak Türk Hava Kurumu’nu kurmuştur. Bu ilk adım Türk havacılığında bir dönüm noktası olarak kabul edilir. Hava kurumu bünyesinde yetişen pilotlarla havacılık yeni devletin önemli ilgi alanlarından biri haline geldi.

Kuruluşu

Türk Hava Kurumu’nun kurulmasından sonra yine Atatürk’ün öncülüğünde bir uçak fabrikası kurulması planlandı. Bu doğrultuda Kayseri Uçak Fabrikasının temelleri de bu planlamanın bir parçası olmuştur. Bu bağlamda savunma ve teknoloji noktasında bağımsız olmayan devlet müstemleke olmaktan kendini kurtaramayacaktır. Bu bakımdan her anlamda dışa bağımlılığın azaltılması ve yok edilmesi için ciddi atılımlar yapılıyordu.

Ancak fabrikanın kurulması o kadar kolay olmamıştır. Özellikle mecliste ordunun silahlandırılması ve harp sanayinin geliştirilmesi hakkında verilen önerge şiddetle tartışılmıştır. Bu konuda Kütahya Milletvekili olan Recep Bey özel bir çalışma yaparak fabrikanın kurulmasının Türk devletine sağlayacağı faydaları ifade etmeye çalışmıştır. Bu gelişmeler yaşanırken Alman Junkers firmasıyla fabrikanın kurulması için anlaşma yapılmış ve fabrika için gerekli malzemeler tedarik edilmeye başlanmıştır.

Sonuç

Junkers firmasının çeşitli maddi sıkıntılar içinde olması fabrikanın kuruluşunu riske etse de Türk-Alman ortak kuruluşu olan Tomtasch tarafından projenin ilk ayağı tamamlanmış ve Kayseri Uçak Fabrikası açılmıştır. Ancak ilerleyen süreç sıkıntılı olmuştur. Fabrikada çalışan mühendisler ve işçilerin yüksek ücretleri ile Junkers firmasının yaşadığı mali sıkıntı fabrikayı bazı sıkıntılara soksa da Millî Savunma Bakanlığı’nın çabalarıyla fabrika Junkers’ten ayrılarak Türk Tayyare Cemiyeti’ne devredilmiştir. Bu doğrultuda fabrika uçak revizyon ve montajına bir süre daha devam etmiştir.

Fabrikanın faaliyette bulunduğu on sene boyunca fabrikada toplan 134 uçak üretimi yapılmıştır. Farklı tiplerde üretilen uçaklar yine havacılık noktasında eğitilen genç pilotlar tarafından deneme uçuşları yapılarak envantere alınmıştır. Süreç içerisinde insan faktörü devreye girmiş ve fabrika işlevsel hale getirilmiştir. Bu bağlamda Fransa ve Çekoslovakya’dan alınan savaş uçakları ile bunların alımında iş yapan şirketlere bağlı olan kişiler Tomtasch firmasının iş almasını engellemeye başladılar. Diğer taraftan ABD’nin Marshall planıyla sağladığı uçak yardımı da uçak fabrikasının ikinci planda kalmasına sebep oldu. Bu bakımdan büyük bir gelişme olarak kurulan fabrika bakım ve onarım tesisine dönüştürüldü. 1986 yılından itibaren ise tesis ve çevresi 2’inci Hava İkmal Merkezi Komutanlığı olarak kullanılmaktadır.

Bir önceki yazımız olan İstiklal Marşının Kabulü başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.