Halifeliğin Kaldırılmasının Nedenleri ve Sonuçları

Osmanlı padişahları hem devletin başıyken aynı zamanda halife unvanıyla bütün Müslümanların dini reisi unvanı taşıyorlardı. Bu unvan Yavuz Sultan Selim döneminde Memluk Devleti’nin yıkılması ve Mısır’ın fethedilmesinden sonra Osmanlı padişahlarına geçmiştir. Bu çerçevede yaklaşık dört yüz yıldır Osmanlı padişahları Halife-i Müslimin olarak anılmışlardır.

1922 yılında milli mücadelenin başarıyla tamamlanması ve 1923’te de saltanatın kaldırılarak Cumhuriyetin ilan edilmesi artık Anadolu topraklarında hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağını gösteriyordu. Bu bağlamda halifelik makamı bir süre de daha devam etmiştir. Son padişah sultan Vahdettin’in İstanbul’dan ayrılmasıyla birlikte halifelik Abdülmecid Efendi’ye geçmiştir. TBMM tarafından yapılan bu seçim bir süre daha halifeliğin devam edeceğini gösteriyordu.

Niçin Kaldırıldı?

Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti ve Mustafa Kemal Atatürk’ün halifeliğin kaldırılması konusunda aceleci davranmamasının altında önemli sebepler yatmaktadır. Bu bağlamda halifelik uzun yıllar boyunca Osmanlı nezdinde kalmış ve önemli bir siyasi güç olarak da kullanılmıştır. Bu çerçevede halifeliğin kaldırılmasının sebepleri şu şekildedir:

• Saltanatın kaldırılması ve cumhuriyetin ilan edilmesiyle halifelik de aslında fiilen son ermiştir.
• TBMM tarafından halife seçilen Abdülmecit Efendi bir zaman sonra kendi başına hareket etmeye ve TBMM’nin isteklerinin dışına çıkmaya başladı.
• Abdülmecit Efendi bir devlet başkanı gibi hareket ediyor bu da devlet içerisinde hem ikilik hem de huzursuzluk meydana getiriyordu.
• Diğer taraftan yeni cumhuriyetin kalıcı olabilmesi için inkılapların yapılmasına ihtiyaç vardır. Bunun önündeki en büyük engel ise halifelik makamıydı.
• Halifelik cumhuriyet ve rejim karşıtlarının sığınacağı tek liman haline gelmişti.
• Halifeliğin milliyetçilik ve ulusal egemenlik ilkelerine ters olması.

Bu sebeplerden ötürü TBMM 3 Mart 1924 tarihinde halifeliği kaldırmıştır.

Sonuçları

Halifeliğin kaldırılması sonrasında binlerce yıldır devam eden halifelik son bulmuştur. Türkiye laik bir devlet olma yolunda büyük bir adım atmıştır. Bu bağlamda halifeliğin kaldırılmasından hemen sonra Tevhid-i Tedrisat kanunu çıkarılarak eğitim ve öğretim birleştirilmiştir. Ayrıca Diyanet İşleri Başkanlığı ile birlikte Vakıflar Genel Müdürlüğü kuruldu. Ayrıca Osmanlı hanedanlığına ait olan kişilerin yurt dışına çıkarılmasına dair kanun yürürlüğe konuldu. Bu çerçevede halifeliğin kaldırılmasının sonuçları şunlardır:

• Laikliğin önündeki en büyük kalkmış oldu.
• İnkılapların rahat bir şekilde gerçekleştirilmesi için zemin hazırlanmış oldu.
• Ulusal egemenlik ilkesi daha fazla güçlendi ve ümmetçilik anlayışı son buldu.
• Yeni kurulan cumhuriyetin daha sağlam ve sağlıklı temeller üzerine oturmuş oldu.
• Rejim karşıtlarının tek dayanağı olan bir kurum ortadan kaldırılmış oldu.
• Dış politika noktasında daha bağımsız bir süreç izlenmesinin yolu açıldı.

Bu çerçevede halifeliğin kaldırılması yeni rejimin daha sağlam bir şekilde hazırlanması ve yerleştirilip kabul görmesi bakımından önemlidir. Ayrıca devletin dininin olmaması ve laik devlet sistemine geçişin kolaylaşması için de halifeliğin kaldırılması gerekmiştir.

Bir önceki yazımız olan Yaş Antlaşması Nedir? Önemi Maddeleri başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.