Osmanlı Devleti’nde Eğitim Sistemi

Osmanlı Devleti bir ilim ve eğitim devletiydi. Sanılanın aksine bilimin göz ardı edildiği ve sadece dini bilgilerin geçerli olduğu bir devlet hükmünde değildi. Şeriatla yönetilmesine rağmen yaşanılan çağın gerektirdiği her türlü bilimsel faaliyet devlet tarafından desteklenmiştir. Bunun yanında medreseler, çağın en ileri eğitimlerini verecek şekilde oluşturulmuş e ona göre hoca yetişmiş ve bu medreselerde müderrislik yapmıştır.

Bu çerçevede Osmanlı’da eğitim henüz daha çocuklar küçük yaştayken mahallelerde yer alan sıbyan mekteplerinde başlardı. Daha sonra ise medreseler eğitim sıralamasına göre sınıflanır ve hem dini hem de nazari bilimler öğretilirdi. Bunun yanında her ne kadar asker ocağı olarak bilinse de yeniçeri ocağı, acemi oğlanlar ocağı ve lonca teşkilatı da Osmanlı’da eğitim veren önemli eğitim kurumları arasında gösterilir.

Mektep ve Medreseler

Osmanlı’da eğitim küçük yaştaki çocukların mahalle mekteplerine gitmesiyle başlardı. Bu mektepler genellikle 4 ve 6 yaş arası çocuklara hitap eder ve bugünkü ilkokulun karşılığı olarak ifade edilir. Burada ilk olarak çocuklara Kur’an-ı Kerim dersleri ile birlikte temel hesaplama ve okuma yazma dersleri verilirdi. Bu mekteplerin geneli cami etrafında kurulduğunda Kuran derslerini cami hocaları verirken diğer dersler için mektepte görevli müderrisler görev yapardı.

Mahalle mekteplerinden sonra ise çocukların medrese eğitim başlardı. Medreseler Osmanlı Devleti’nde eğitim sisteminin temelini oluştururdu. Çocukların yaşına göre derecelendirilen ve sırasıyla mezuniyet olacak şekilde sistemleşen medreselerde yukarıda ifade edildiği gibi dini ilimlerin yanında çağın kabul gören bütün bilimleri öğretilirdi. Özellikle Fatih zamanında kurulan Sahn-ı Seman medreseleri ile devlet adamlarının yetiştiği Enderun mektepleri Osmanlı Devleti’nin özel okulları sayılabilir.

Okutulan Dersler ve Enderun

Osmanlı mektepleri zamanla mesleki ve askeri eğitim veren kurumlar olmak üzere ikiye ayrılmışlardır. Bu çerçevede devlet adamı yetiştirmek üzere kurulan ve özel olarak seçilen çocukların alındığı Enderun mektepleri eğitim sistemi içinde önemli bir yere sahiptirler. Enderun’da eğitim gören çocuklar mutlaka bir bilim veya sanat dalında ustalaşır ve zamanla ismi anılan birer devlet adamı, bilim adamı veya sanatkâr olurlardı.

Diğer taraftan sarayda harem dairesinde özellikle padişah çocukları için de eğitimler verilmiş ve şehzadelerin eğitimine özel olarak dikkat edilmiştir. Cariyeler titiz bir şekilde burada eğitilir ve ilerde padişahlarla evlenecek olgunluğa ulaşırlardı.

Askeri okullar ise devletin son zamanlarında kurulmuş ordunun subay ihtiyacını karşılamak için tercih edilmişlerdir. Bu okullardan da Osmanlı ordusu için onlarca subay yetişmiştir.

Osmanlı Devleti’nde mektep ve medreselerde okutulan dersleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Tefsir
• Hadis
• Fıkıh
• Kelam
• Matematik
• Tıp
• Tarih
• Coğrafya
• Felsefe
• Kimya
• Arapça
•  Farsça
• Resim

Osmanlı’nın son dönemlerinde batılı tarzda açılan okullar sebebiyle bu derslere İngilizce, Fransızca, Almanca vb. yabancı diller de eklenmiştir.

Bir önceki yazımız olan Menemen Kubilay Olayı Nedir? Ne oldu? başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.